Samfunnet som kropp
Mange av dei sentrale rasistiske ideane bak nazistisk tenking skreiv seg frå legehald og gav opphavsmennene betydeleg makt. I det heile stod førestillingar om sosialhygiene sterkt i breie lag av dei herskande klassane og blei framførte på eit slags medisinskvitskapleg grunnlag også i norsk akademia (8).
I industriland som Tyskland var underklassen organisert i ein sterk og militant arbeidarklasse. Innanfor dei gamle sosiale og økonomiske elitane herska stor frykt for det som blei sett på som det sydande og irrasjonelle folkedjupet. Tanken om samfunnet som pasient vekte stor gjenklang i slike krinsar og førte til krav om at samfunnskroppen måtte vernast mot smitte nedanfrå og pestberarar utanfrå (9). I slike banar tenkte og handla mange framståande talsmenn, ikkje berre for den tyske legestanden, men for tyske akademikarar i det heile. Etter krigen underviste dei nye generasjonar tyske, og mange kommande norske legar, i spørsmål om liv og død.
Juristane gjorde på si side ein skarpsindig innsats for å forsona paragrafane i det borgarlege lovverket med statleg massemord og allmenn rettsløyse. Mange var kritiske til Den endelege løysinga (Endlösung), ikkje i og for seg, men fordi dei meinte folkemord burde gå føre seg i juridisk ulastelege former. Dette var eit av dei mest sentrale, og heftigaste diskusjonsemna under den såkalla Wannsee-konferansen, der over halvparten av deltakarane i planlegginga av Holocaust hadde akademiske doktorgrader: Bühler, Freisler, Klopfer, Lange, Leibbrandt, Meyer, Schöngarth, Stuckart (10).
Som hand i hanske styrte særleg to grupper frå den gamle føringseliten det nazistiske samfunnsprosjektet. Med bakgrunn i herskande vitskaplege førestillingar gjorde legestanden medisinske begrep om til metaforar for samfunnsforståing. Sosialhygienen kravde maktbruk mot alt som kunne truga den sunne samfunnskroppen. Blod og rett blei kopla saman. Deretter gjorde rettsvesenet dei statlege brotsverka lovlege.
Karl Larenz (1903 – 93), ein av dei sentrale sivilrettslege naziteoretikarane formulerte det slik: «Den som ikkje har tysk blod i årene, står utanfor folkefellesskapen, og dermed utanfor rettsstaten» (eigen oversetting) (1). Etter krigen fekk same mann den viktige lærestolen i borgarleg rett, sivilrett og rettsfilosofi i München. Pragmatisk juss rettferdiggjorde den «vitskaplege» medisinske fanatismen. Demagogien kunne overta, utforma av vennleg innstilte penneknektar og edelpennar.
På meisterleg vis klarte nazismen å mobilisera breie lag av folket, gjera dei medskuldige i og belønna dei for brotsverka til nasjonalsosialismen. Men framfor alt var den eit elitefenomen (11).
I ettertid er det flokkar av øldrikkande bøllar som har prega vårt bilde av nazistane. Endå meir skremmande er dei velutdanna, velfødde skarane av champagnemenneske frå danningsborgarskapet som var overtydde om at dei berre kunne forsvara klasseprivilegia sine med nazistane ved makta. Det handlar altså ikkje om fascisme i utmarka og i utkanten, som i Markens grøde, men om den velpleidde og kultiverte fascismen midt i hjartet av den liberale, europeiske danninga.